خطبه حماسی

آنگاه شروع به خطبه مى‏کند اما خطبه‏اى که با ناله و اشک همراه نیست، خطبه‏اى که با لرزش صدا و اضطراب همراه نیست بلکه کوبنده و محکم است. آهنگ کلمات به کار گرفته شده براى حالات حماسى قرار داده شده است. زیرا معمولاً وقتى کسى بخواهد همراه با سوز و گداز خطبه بخواند کلماتى را انتخاب مى‏کند که به حروف قابل مدّ مانند «ین» و «اون» ختم شود نظیر «الحمد اللّه‏ رب العالمین، بارى‏ء الخلائق اجمعین. مالک یوم الدین، مبیر الظالمین» تا اگر صدایش گرفت و گریه گلویش را فشرد با کشیدن حروف مدّ آن ضعف را جبران کند و باز کسى که نمى‏داند سرانجام، حالش چگونه خواهد شد باز براى رعایت احتیاط همین گونه کلمات را انتخاب مى‏کند ولى زهراى مرضیه(ع) کلمات دیگرى را انتخاب کرد که کوچکترین لرزش، اضطراب و تغییر حالت کاملاً در آن کلمات رخ مى‏نمود. با صداى رسا گفت:

«الحمد للّه‏ على ما الهم، و له الشکر على ما انعم، و الثّناء بما قدّم، من عموم نعمة ابتدأها، و سبوغ آلاء اسداها، و تمام مِنَن اولاها، جمّ عن الاحصاء عددها و نأى عن الجزاء امدها و تفاوت عن الإدراک ابدُها، و ندبهم لاِستزادتها بالشکر لإتصالها و استحمد الى الخلائق باجزالها و ثنى بالندب الى امثالها ...»⁽²⁾

عمق کلمات و معانى آن را در وقت دیگر باید مورد بررسى قرار داد و مى‏توان به شرحهاى خطبه آن حضرت مراجعه کرد. فعلاً هدف بیان آهنگ کلمات، چینش آنها و حروفى است که کلمات به آنها ختم مى‏شود که هر خواننده‏اى مى‏تواند تمرین کند و با حالت گریه و زارى و فشار گریه بر گلو این کلمات را بخواند تا متوجه شود این کلمات براى آن حالتها نیست و مسلما حضرت زهرا(ع) در آن حال که خطبه مى‏خوانده گریه و زارى نمى‏کرده، بلکه خطیبى قوى، حماسى و فصیح بوده که کلمات را و فرازها را یکى پس از دیگرى با آهنگى رسا انشا مى‏کرده است.

                             اثرپذیرى بزرگان اهل ادب از مقدمه خطبه حضرت زهرا(ع)

به زودى سران قوم و اهل علم و فرزانگان و کسانى که در امور اجتماعى و روحى دستى داشتند فهمیدند که او یک شخص معمولى نیست؛ او بانویى داغدار و مصیبت‏زده نیست که مصیبت فقدان پدر، او را آشفته کرده باشد و نتواند بر خود مسلط باشد و نتواند جلوى گریه خود را بگیرد بلکه آگاهانه کلماتى را انتخاب مى‏کند که با حالت حرارت و فوران، از وجود انسانى نشأت مى‏گیرد. و باید سخنان او را سخنان حکیمى فرزانه دانست و به آنها گوش دل سپرد.

حضرت زهرا(ع) با این حرکات و سکنات و پیمودن این فراز و نشیبها، در همین مراحل آغازین ثابت کرد که احساسات و عواطف خانوادگى و فامیلى نیست که او را به مسجد کشانده و او را به خطبه‏خوانى وادار کرده است بلکه مطالب مهم دیگرى در میان است که باید بیان کند. نحوه ورود به مسجد و شروع خطبه و کلمات ابتدایى آنچنان همگان را مجذوب خود ساخت که ابن‏ابى‏الحدید معتزلى در شرح نهج‏البلاغه‏اش در توضیح نامه 45 حضرت على(ع) به عثمان بن‏حنیف که حضرت نامى از فدک به میان آورده به نقل قسمتهایى از خطبه حضرت زهرا(ع) مى‏پردازد و قبل از آن حالت ورود و هیأت وارد شدن حضرت زهرا و گریه و سکوت او و اولین کلماتى که زهرا(ع) خطبه را با آنها شروع کرد را ذکر مى‏کند و سپس به کلمات حضرت پیرامون مسأله فدک مى‏پردازد.

از اینکه ابن‏ابى‏الحدید به بیان حالت ورود زهرا(ع) سکوت و گریه او و جملات اول خطبه آن حضرت مى‏پردازد معلوم مى‏شود که این امور در نظر او نیز بسیار مهم بوده است و الا همه این مقدمات را رها مى‏کرد و همان قسمت مربوط به فدک را نقل مى‏کرد.

از اینجا معلوم مى‏شود که قصد حضرت زهرا(ع) از سکنات و حرکاتش بر بزرگان اهل ادب و فضل مخفى نمانده است اگرچه توده مردم ممکن است در آن لحظات متوجه مقصود آن حضرت نشده باشند. بنابراین حضرت زهرا(ع) با گذشت زمان به هدف خود که معرفى جنبه‏هاى مختلف شخصیت خود و بیان انحراف خلافت بود فائق آمده است.  
                                                                                                                       ادامه دارد