نوآوری علمی و فنی

بدون تردید یکی از ارکان اساسی و کلیدی حوزه‌های علمیه اندیشه محوری و ماهیت علمی و پژوهشی آن است. بر همین اساس باید حوزه را با مؤلفه‌های پژوهشی و علمی نگریست و هرگونه برنامه‌ریزی برای آن را مبتنی بر این اصل مهم قرار داد.

توجه به این امر خطیر به خصوص در شرایط خاص فعلی که عصر انفجار اطلاعات عنوان گرفته ودنیا لحظه به لحظه در حال تغییر و تحول و پیشرفت‌های علمی و دست یافتن به یافته‌های جدید است بسیار ضروری‌تر است.

یکی از رموز مهم کارآمدی و تأثیر گذاری حوزه به روز بودن و به تعبیر روایات «علم به زمان» است.

حوزه‌ باید این توانمندی را در خود ایجاد کند که در هر شرایطی و در هر عرصه‌ای با زبان خود مخاطبین و منطبق با اقتضائات و ابزار زمان مفاهیم نورانی اسلام را عرضه نماید.

تأکیدهای مکرر مقام معظم رهبری بر تحول اجتناب ناپذیر در حوزه و ضرورت مدیریت آن ناظر بر همین مسئله است. آنچه رهبر اندیشمند انقلاب(مدظله) با درک صحیح و عمیق شرایط کنونی از حوزه انتظار دارند واقعیتی است که شیفتگان حقیقت و تشنگان معارف الهی در سرتاسر جهان از حوزه علمیه قم توقع دارند.

نکات کاربردی و اساسی که در موضوع تحول و نوآوری حوزه در سخنان حکیمانه رهبری به چشم می‌خورد اگر جامه عمل بپوشد بی‌شک انقلابی عظیم و موثر در فرایند تبلیغ و نشر مفاهیم دینی در جهان را به ارمغان آورده و عقب‌افتادگی‌های گذشته را جبران خواهد کرد. هر چند مع‌الاسف باید گفت بسیاری ازاین توصیه‌ها عملی نشده و مایه رنجش خاطر معظم له را نیز فراهم کرده است.

مروری دوباره بر منویات مقام ولایت در خصوص تحول و نوآوری علمی و پژوهشی در حوزه علمیه طی سالیان اخیر ما را با اندیشه‌های بلند و عمیق ایشان آشناتر و موقعیت فعلی و چشم‌انداز آینده حوزه را نمایان‌تر می‌سازد.

آنچه رهبری به کرات برآن تأکید کرده‌اند عبارت است از:

ـ آگاهی از پژوهش‌های معارف و حوادث علمی جهان و حضور در متن حوادث علمی جهان با آگاهی از آخرین نظرات و ایده‌های مربوط به جامعه ... برای واکسینه کردن جامعه اسلامی.

ـ استفاده از آخرین پدیده‌های علمی در مراکز علمی و تحقیقی و بهره‌گیری از علوم کامپیوتری در علوم اسلامی.

ـ آشنایی حوزه علمیه‌ با جریان‌های فکری جهان، شناخت و گزینش مخاطبان و سخن‌گفتن بر اساس استفهام و استفسار آنها.

ـ پی‌ریزی و طراحی یک حرکت و خیزش تازه در رفتار علمی، مباحث اسلامی و رویکرد تازه به معارف الهی و ترویج و تبلیغ اسلام.

ـ غیرت عالمانه و احساس تعلق نسبت به کار علمی.

ـ جمع‌آوری و طبقه‌بندی استعدادهای درخشان و تخصصی کردن رشته‌های علمی.

ـ آشنایی و آموزش علمی و فنی مبانی و معارف دینی و فنون تبلیغ دین.

ـ آشنایی طلاب با یک یا چند زبان زنده دنیا به عنوان ابزاری حتمی.

ـ اهتمام به اصالت دادن به علوم اسلامی همچون تفسیر، حدیث، فلسفه، کلام، رجال و ... در برنامه‌ها و نگاه تخصصی به این علوم.

ـ تجهیز حوزه علمیه به مجموعه‌ای از علوم انسانی که دارای تأثیر در استنباط صحیح و تشخیص درست موضوعات هستند.

ـ استفاده از نیروی مبتکر و خلاق و بازکردن راه برای نوآوری‌های علمی و فنی و تقدیر از پدید‌آورندگان تازه‌های بازار رایج علم دین.

ـ طبقه‌بندی مراحل تحصیلی طلاب، تعیین رشته‌های اختصاصی و مواد آنها، تغییر کتب درسی کنونی، تعیین مدارسی برای رشته‌های مختلف طبق برنامه‌های معین و مدارس ویژه‌ای برای تربیت افرادی در جهت اشتغال در مشاغل خاص طلاب.

ـ تربیت شماری فقیه، محقق، فیلسوف و متکلم در هر سال به عنوان گامی برای ترسیم حوزه مطلوب و ایده‌آل.

ـ ساماندهی امر تبلیغ وعظ و خطابه در کشور.

ـ پاسخگویی کارشناسی به سؤالات مختلف روز در زمینه‌های سیاسی، وظایف کارگزاران حکومت، روابط بین‌الملل، مسایل اقتصادی و پولی وصدها مسأله دیگر که نظام با آنها مواجه ا ست.

ـ تعیین پایان‌نامه‌ها و شهادات مخصوص حوزه علمیه برای درجات مختلف تحصیلی.

ـ شناسایی استعدادهای برجسته برای تحصیل و تهیه امکانات برای پرورش آنها.

ـ تأسیس واحدهای علمی و یا گرایش‌های نو و ابتکاری و تشکیل مدارس ویژه تربیت مبلغ و مدرس برای داخل و خارج کشور.

ـ تعیین کتاب‌های درسی مورد نیاز حوزه و حذف بخش‌های زائد و یا اضافه کردن نکات ضروری به آن با تحقیق لازم و تربیت مدرسینی برای تدریس کتاب‌های جدید.

ـ تشکیل مؤسسه آموزشی و تبلیغات بین‌المللی.

ـ تشکیل و راه‌اندازی کرسی‌های آزاد‌اندیشی.

ـ تجدید نظر در کتب درسی حوزه و محوریت فهم مطالب به جای فهم عبارت با حفظ اصول کلی و مراعات وضوح بیان و متناسب با استعداد طلاب.

ـ تعمیق باورها‏، عقاید و رسوم با جدیت در طرح مسایل کلامی به موازات فقه با توجه به تشکیک‌های موجود فراوانی که در مسایل اعتقادی می‌شود و پاسخ‌گویی سریع و جامع به شبهات و ابهامات.

                                                                             نوآوری در تبلیغات دینی 

در تبلیغ مبانی دینی تنوع، جذابیت، رعایت مقتضای حال و علم به زمان یک اصل است، این اصل به روشنی در قرآن کریم دیده می‌شود. قرآن در ابلاغ پیام الهی از ابزارهای مختلفی به تناسب، استفاده کرده است از جمله موعظه، جدل، تشویق، انذار، نصیحت، نرمش و قاطعیت.

این اصل در سیره تبلیغی معصومین(ع) هم واضح است. امام علی(ع) گاهی خطابه‌های کوبنده و غرّا ایراد می‌کردند و گاهی بسیار عمومی و ملایم بودند. زمانی روی منبر سخن از حکم خدا می‌گفتند و گاهی در بازار چهره به چهره یا به صورت خطاب برای هدایت، مردم رانسبت به مراعات حدود الهی متذکر می‌شدند. گاهی سخنرانی رسمی داشتند و زمانی از سبک کلاس‌داری برای هدایت مردم استفاده می‌نمودند. در مواردی از مناظره و مباحثه بهره می‌بردند و وقتی دیگر خود را در اختیار پرسشگرانی قرار می‌دادند که جویای هدایت بودند و با حوصله تمام به سؤالات آنان جواب می‌دادند امروز نیز باید در تبلیغ مبانی دینی و اعتقادی از رایج‌ترین شیوه‌ها بهره برد. استفاده از یک سبک و یک شیوه ظلم در حق مخاطب بوده و تاثیرگذاری چندانی نخواهد داشت.

مخاطب امروز با مخاطب دیروز تفاوت دارد. به تعبیر مقام معظم رهبری مگر 20 سال قبل وضعیت مثل امروز بود، نسل امروز نسل پرسشگر است،‌سخنان یک طرفه را بر نمی‌تابد او می‌خواهد نظر خویش را هم مطرح و در معرض بحث بگذارد. لذا شرح صدر در تبلیغ دینی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. مبلغ دینی باید چنان آستانه تحمل خود را بالا و ظرفیت شنیدن و دیدن را در خود ایجاد کند تا قادر باشد با مخاطب ارتباط برقرار کند.

باید باور کنیم سطح اطلاعات مخاطبین بالا رفته و دامنه نفوذ دشمن نیز بیشتر شده است.

اینترنت ابزاری است که در واقع دنیا را به یک دهکده جهانی تبدیل کرده و انقلابی در ارتباطات ایجاد نموده است. بسیاری از جوانان و نوجوانان ما ساعت‌های قابل توجهی از وقت خویش را در دنیای مجازی اینترنت سرگردانند ودر خلأ سایت‌های مفید و ارزشی در دام سایت‌ها و باندهای فاسد و مخرب می‌افتند. هزاران سایت فارسی‌زبان هماهنگ و هم نوا باورهای دینی و اخلاقی ما را مورد هجمه قرار داده و بنیان‌های اعتقادی جوانان را تخریب کرده و فرهنگ پوچ و فاسد غربی را در دل و جان آنان نفوذ می‌دهند. در این شرایط آیا رواست شبکه تبلیغی ما از این ابزار بی‌بهره باشد؟

بدیهی است در این شرایط با اکتفا نمودن به سبک‌های سنتی منبر و کلاس راه به جایی نخواهیم برد.

امروز اینترنت باید به لوازم ضروری و اولیه در تبلیغ دینی تبدیل شده و هر مبلغ و مدرسی خود راملزم به استفاده از آن و بهره‌گیری تبلیغی از آن بداند. منطقی نیست کسی مدعی تبلیغ دین باشد ولی با ابزارهای روز بیگانه باشد.

چرا اطاق‌های گفتگو(چت) را ما در اختیار نگیریم؟ چرا از این فرصت مغتنم ما بهره نگیریم؟!

چرا هر طلبه‌ یک وبلاگ غنی وقوی نداشته باشد؟ اگر چنین شود شور انقلابی معارفی و اخلاقی در اینترنت رخ خواهد داد و عنان این پدیده حساس و مؤثر از دست مغرضین و مفسدین خارج خواهد شد.

دنیای کفر سرمایه‌گذاری هنگفتی برای راه اندازی سایت‌های فارسی و عربی زبان نموده و طی آن باورهای دینی و اعتقادی مسلمانان را مورد هجمه  وسیع و گسترده قرار داده و با ترویج شبهات و القائات مسموم، پایه‌های فکری،‌ عقیدتی و اخلاقی آنان را سست می‌نماید. آیا وقت آن نرسیده، از لاک دفاعی بیرون آمده و به جای انفعال روش فعال را برگزیده و با تأسیس و راه‌اندازی سایت‌هایی به زبان‌های روز دنیا تشکیل اطاق‌های کنفرانس و گفتگوهای علمی به ترویج احکام نورانی اسلام ناب محمدی(ص) و آگاهی بخشیدن به میلیون‌ها انسان شیفته حقیقت بپردازیم؟!

مگر نه اینکه شیوه تبلیغی ما بر اساس «طبیب دوار علی طبه» باید استوار باشد.

هرگز نباید در انتظار بنشینیم تا دیگران ما را دعوت کرده و به سراغ ما بیایند بلکه با تأسی به سیره نورانی امیرالمؤمنین(ع) همچون پزشکی که در جستجوی بیمار می‌باشد حرکتی نوین و زیربنایی را شروع کرده و پرچم هدایت و اصلاح را به دوش بگیریم. بدیهی است برای موفقیت باید ابتدا دردها را دقیق بشناسیم و سپس نسخه متناسب با آن را ارائه دهیم ارائه یک نسخه کلی برای همه بیماران خطا است.

حوزه علمیه مسئول دین مداری جامعه و دین‌دار کردن مردم است آن هم در شرایطی که آداب و سنن، رفتار و نگرش‌ها لحظه به لحظه در حال تغییر و تحول است و مسائل مادی، اشتغالات فکری، مشکلات زندگی و بحران‌های روحی معنویات را تحت الشعاع خود قرار داده است.

اگر دیروز امکان تکثیر شبهات و گسترش آن نبود امروز اینترنت و ماهواره و امپراطوری رسانه‌ای غرب با تمام قوا به میدان آ‌مده و تضعیف بنیه اخلاقی و اعتقادی جامعه اسلامی به خصوص جوانان را هدف قرار داده و با سرعت و شتاب پیش می‌آید.

تلفن همراه کارکرد اصلی خود را از دست داده و بیشتر از دریچه فرهنگی و تربیتی قابل تأمل و مطالعه است تا فنی.

اگر در گذشته به کنترل دستگاه‌های CD، ماهواره، نوارهای مبتذل کاست و فیلتر گذاری اینترنت می‌بالیدیم امروز زمینه‌ای برای کنترل نمانده است.

فیلتر‌شکن‌ها به آسانی فیلترهای اینترنت را در می‌نوردند، بلوتوث‌های مستهجن و غیر اخلاقی در کوتاه‌ترین زمان و با کم‌ترین هزینه از طریق تلفن‌های همراه در اختیار جوانان و نوجوانان کم سن و سال قرار می‌گیرد.

«موسیقی رپ» ذهن فرزندان ما را اشغال کرده و آ‌نان را به ابتذال و بیهودگی کشانده و همچون مار خوش خط و خالی در بدنه فرهنگی ما نفوذ کرده است.

فرقه‌های انحرافی به خصوص وهابیت و بهائیت و همچنین مبلغین مسیحیت با سرمایه‌گذاری کلان و استفاده از تمام قدرت و با برنامه‌ کاملاً حساب شده و علمی به میدان آمده و جوانان معصوم و پاک این سرزمین را به سوی خود فرا‌می‌خوانند.

اینجاست که ضرورت تحول اساسی در نگرش تبلیغی حوزه علمیه به روشنی خود را نشان می‌دهد. تحول با سرعتی مضاعف که به تعبیر رهبری هم جبران عقب‌ماندگی‌های گذشته را بنماید و هم متناسب با تحولات زمان پیش‌رفته و به مسئولیت خطیر خود عمل نماید.

در پایان یک بار دیگر این فراز از سخنان رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی را مرور می‌کنیم بدیهی است این سخنان مسئولیت مدیران محترم حوزه و همچنین علما و طلاب گرانقدر را صد چندان می‌کند.

«بسیاری از پیشنهادها و نظرات که راجع به حوزه بوده محقق نشده است ... کار در حوزه زیاد شده اما آنچه باید بشود صد برابر آن کاری است که تا حال شده و این صد برابر را می‌شود انجام داد به شرطی که ...»

                                                                     طلبه، اشتغال و رسالت حوزه

هر سال با اعلام پذیرش حوزه  علمیه هزاران جوان و نوجوان علاقمند و با انگیزه با نگاهی آرمانی وارد حوزه شده و از بین مسیرهای متعددی که در پیش رو دارند مسیر نورانی و پر برکت تحصیل علوم دینی را انتخاب می‌نمایند.

برنامه ریزی باید به گونه‌ای باشد که با گذشت زمان اشتیاق و انگیزه‌ آنان به ادامه تحصیل و طی نمودن مراحل درسی حوزوی افزون شده و با طیب خاطر خود را به سطوح بالاتر علمی ومعرفتی نزدیک‌تر نمایند.

یک طلبه در بدو ورود چند سالی را تحت پوشش مدارس تحت برنامه که از انضباط ومقررات جدی‌تری برخوردار است می‌گذراند. پس از طی این دوره که به آن دوره مقدمات می‌گویند وارد دوره سطح می‌گردد. ورود به دوره سطح ویژگی‌های خاصی والبته حواشی گوناگونی دارد.

اولا: دوره سطح دوره آزاد و به تعبیری انتخابی است. و دیگر اینکه از چهار چوب و معیارهای بسته و منضبط مدارس خبری نیست. طلبه صرفا در موضوع حضور در جلسات درسی و امتحانات باید جوابگو باشد.

ثانیا: معمولا در این سن و سال طلاب ازدواج کرده و مسؤولیت همسر و احیانا فرزندان به دوش او می‌افتد. در این شرایط او می‌‌بیند با شهریه حوزه حتی از عهده اجاره خانه نیز بر نمی‌آید. لاجرم به فکر اشتغال می‌افتد تا از طریق آن مخارج زندگی اقساط، اجاره و ... را تأمین کند.

ورود طلبه به بازار کار تبعاتی دارد:

1ـ وقت، انرژی،‌علائق و توانایی او بجای اینکه در درس وبحث و در راستای پیشرفت علمی او استفاده شود در مسیر شغلی مصرف می‌گردد.

2ـ سرمایه گذاری چندساله حوزه کاملا ابتر می‌ماند بخصوص اگر شغل انتخاب شده در راستای ماهیت حوزوی او نباشد.

3ـ اگر طلبه در شغل انتخابی مهارت و تخصص لازم را نداشته باشد ضربه مهلکی هم به نظام طلبگی و هم بر عرصه اجرای شغل مربوطه وارد می‌کند.

4ـ برخی از طلبه‌ها پس از چند سال اشتغال در خارج از حوزه به دلایلی از جمله قطع ارتباط کامل با حوزه با قطع شهریه و یا مسایل شخصی تصمیم به بازگشت به ماهیت حوزوی خود گرفته و مجددا به عرصه دروس حوزوی باز می‌گردند، بدیهی است پس از سال‌ها دوری از نظام درسی حوزه و فاصله گیری از درس و بحث دیگر شور و شوق اولیه در آنها نیست وعملا نمی‌توانند قدم‌‌های مؤثری در این راستا بردارند.

چنانچه ذکر گردید به لحاظ شرایط سخت معیشتی، تورم بالا و بالارفتن سطح زندگی، طلاب به ناچار جذب مشاغل وفعالیت‌های جنبی می‌شوند. آن هم معمولا در شرایطی که هنوز از نظر پایه‌های تحصیلی و علمی استحکام لازم را نیافته‌اند.

ازسوی دیگر بسیاری از مشاغل طلاب با رشته تحصیلی و حتی ماهیت طلبگی آنان تناسب ندارد. لذا باید در این مورد تأملی جدی نمود. از سویی نیاز قطعی طلاب به کار برای تأمین حداقل معیشت و از سویی دیگر هدر رفتن سرمایه حوزه و پراکندگی شدید آن.

در اینجا این سؤال پیش‌ می‌آید آیا حوزه علمیه که دارای پشتوانه‌های بسیار فنی مادی و معنوی و گستره فوق العاده جهانی می‌باشد توانایی بکارگیری و استفاده بهینه از محصولات خود را ندارد؟!

اگر شرایط به نحوی است که طلبه مجبور به اشتغالات غیر درسی می‌شود چه بهتر که این اشتغالات در راستای تخصص و ماهیت حوزوی او باشد. و این امر میسر نمی‌گردد جز با ایجاد تحول در نگرش مسؤولان محترم حوزه و برنامه ریزان حوزوی.

اینکه مقام معظم رهبری بر تحول، نو آوری، توسعه و تعمیق پژوهش‌ محوری در حوزه و مسؤولیت دیندار کردن جامعه جهانی تأکید می‌کند شاید از یک جهت ناظر به استفاده مطلوب از استعدادهای شگفتی است که در حوزه وجود دارد و متأسفانه به هدر می‌رود.

حوزه پژوهش پیرامون مسائل دینی وبخصوص مسائل مستحدثه آن قدر وسیع است که به راحتی قابلیت تشکیل هزاران کارگروه پژوهشی را در خود دارد. باتشکیل این کارگروه‌ها طلاب جذب فعالیت‌های پژوهشی شده، استعدادهای آنان بارور گشته، بنیه علمی و تخصص آنان بالارفته دغدغه معیشت آنان حل شده و جامعه نیز ار محصولات فکری این کارگروه‌ها بهره مند می‌گردد. آن وقت بجای اینکه هزاران طلبه داشته باشیم که وقت و انرژی خود را برای فعالیت‌های بی ثمر و غیر مرتبط هدر می‌دهند. هزاران پژوهشگر فعال خواهیم داشت.

در صورت تحقق این ایده بسیاری از طلابی که فقط برای رفع تکلیف و نه استفاده عمیق ومؤثر در دروس حوزه شرکت می‌کنند تبدیل به عناصری کارآمد، با انگیزه و نظریه پرداز خواهند شد. در این وضعیت اساتید بزرگوار هم ناچارند از نظر علمی به سطوح بالاتری بیندیشند تا جوابگوی این فضای علمی مقدس باشند.

بسیار مناسب است طلبه به محض پایان دوره مقدمات استعداد سنجی شده وبلافاصله در یکی از کارگروه‌های پژوهشی مشغول فعالیت شود. و قطع و وصل شهریه هم بجای اینکه منوط به سلیقه افراد گردد به این امر وابسته شود.

طبیعی است تشکیل این کارگروه‌ها نیازمند آسیب شناسی دقیق وضعیت موجود ایران و جهان، برآورد دقیق نیازها، تحلیل داشته‌ها وقابلیت‌ها،‌تدوین وضعیت مطلوب و چشم انداز مورد نظر، آموزش هماهنگ سازی کلیه نهادها و ارگانهای حوزوی است.

پر  واضح است همچنانکه رهبر معظم انقلاب به صراحت اعلام فرمودند، نظام جمهوری اسلامی و شخص معظم له پشتیبان حرکت‌های نوین و تأثیرگذار حوزوی خواهند بود. مضافا اینکه در وضیت فعلی نیز مشکل بودجه وجود ندارد. مشکل در مدیریت‌های متعدد، موازی و پراکنده‌کاری‌های موجود است.

البته اشتغال فضلای حوزوی در برخی از مشاغل حساس و مرتبط اجتناب ناپذیر ویک تکلیف بوده و منجر به تقویت نظام جمهوری و ادای دین نسبت به شهدای گرانقدر انقلاب می‌باشد.

هر چند رهبر فرزانه انقلاب در مناسبت‌های گوناگون و نشست‌های خصوصی و عمومی‌‌تذکرات و ایده‌های سازنده‌ای در باب ضرورت تحول در برنامه‌ها و تجدید نظر در ساختار حوزه علمیه بیان فرموده و بر آن تأکید ورزیده‌اند اما سخنان ارزشمند،صریح،متقن و روشنگرانه ایشان در تاریخ 8/9/1386 نقطه عطفی در این باب به حساب آمده و مسؤولیت و تکلیف مدیران محترم حوزه علمیه را سنگین‌تر می‌نماید.

این سخنان حاوی نکات قابل تأمل بسیاری است که هر یک به فراخور خویش می‌تواند نقش مهمی‌‌در بالندگی و شکوفایی حوزه داشته باشد.

مناسب است در سالی که به نام نوآوری و شکوفایی نامیده شده است حوزه علمیه با تأسی به دیدگاه‌های مقام ولایت جلودار و پیشتاز تحول و نوآوری شده و از ثمرات و خروجی‌های مؤثر و عمیق آن جامعه را بهره‌مند سازد.

پر واضح است اگر این بار نیز با سخنان وایده‌های رهبری،‌شعاری و سطحی برخورد گردد و صرفا به تکرار سخنان ایشان و یا تحلیل‌های ظاهری از آن پرداخته شود حوزه همچنان در معضلات و مشکلات موجود غوطه ور شده و به تدریج راه برون رفت نیز بسته خواهد شد.

به تعبیر دیگر مطالبات رهبری در زمینه ایجاد تحول و نو گرایی در حوزه و درنتیجه شکوفایی و بالندگی آن بیش از آنکه به تحسین و تحلیل‌های تئوری نیاز داشته باشد به شجاعت، جسارت، اقدامات عملی،‌عمیق و ریشه‌ای احتیاج دارد.

همانطور که مقام معظم رهبری اشاره کردند این تحول ونوگرایی لاجرم اتفاق خواهد افتاد و حوزه بدان تن خواهد داد اما شایسته‌تر این است که خود حوزه مدیریت آن را عهده‌دار شده و فرایند آن را در اختیار داشته باشد.

سرمایه بی‌نظیر و ارزشمندی که امروز حوزه در اختیار دارد و فرصت مغتنمی‌‌را ایجاد کرده که غفلت از آن بی‌تردید پشیمانی به بار خواهد آورد.

حمایت قاطعانه مقام ولایت از تحول و پشتیبانی علمای اعلام و بزرگان دینی از آن و وجود هزاران طلبه جوان،‌خوش فکر، خلاق و فعال زمینه را برای این کار فراهم تر از گذشته نموده است.امروز همه اذعان دارند کتب درسی موجود متناسب با زمان و اقتضائات آن نیست و همه معتقدند در شیوه‌های تحصیلی حوزه باید تجدید نظر اساسی گردد.

آیا کسی با این نکته مخالف است که شیوه پرداخت شهریه به طلاب بدترین و حقارت آمیزترین شیوه بوده و با عزت مندی، کرامت و شأن حوزویان سازگاری ندارد؟

آیا اینکه وقت گرانقدر بسیاری از طلاب صرف مسائلی مانند اخذ شهریه و اشتغال به برخی درس‌های غیر ضروری می‌گردد سخن گزافی نیست این در حالی است که آموزه‌های دینی و اساتید بزرگوار بیشترین تأکید را بر اشتغال از فرصت و استفاده بهینه از وقت و عمر را داشته و دارند.

اینکه چشم‌انداز حوزه برای طلاب شاغل در آن مشخص نیست و خروجی ملموس ومشخص برای آن در سطوح مختلف تعریف نشده، جای نگرانی ندارد؟

برخی ازسرمایه‌های حوزه پس از سال‌ها درس، مهارت و برخورداری از امکانات حوزه درست در موقعیتی که باید به بهره‌بری برسد و در راستای تحصیلی خویش شکوفا شوند و جامعه و مردم را از آن بهره‌مند سازند به دلایل زیادی از بدنه حوزه منفصل و در بخش‌های دیگر مشغول به فعالیت می‌گردند که هیچ سنخیتی با طلبگی، رشته‌اصلی و ماهیت واقعی آنان ندارد.

آیا امکان ندارد حوزه علمیه که هزینه‌های گزافی بر رشد و تربیت نیروهای تحت پوشش خود می‌کند برنامه جامعی نیز برای بهره‌گیری مستمر از استعداد‌های شگرف طلاب و بکارگیری آنان در راستای ماهیت فرهنگی، تبلیغی و پژوهشی به عمل آورد؟

امروز بسیاری از طلاب اهل نظر صاحب ایده‌های عمیق و مؤثر بوده و مراکز مختلف از وجود آنان استفاده می‌کنند، سؤال این است؛ به تعبیر رهبری این مشکل پویا وجوان چه مقدار در تصمیم‌گیری‌های کلان حوزه بکارگیری شده و مؤثر واقع می‌شوند؟

نکند بعضی از این افراد خوش‌فکر و فرهیخته به خاطر ابتکارات،‌ایده‌ها و نوآوری خود محکوم به فاصله‌ گرفتن از حوزه شوند و بذری را که حوزه آن را پروریده ورشد داده «در غیر ما وضع‌ له» ثمر دهد؟

موارد مطرح شده تنها گوشه‌ای از مسائلی است که باید به آن پرداخته و راهکارهای اساسی برای آن در نظر گرفته شود.

شایسته است متولین بزرگوار و اساتید معظم حوزه نگرانی‌های عمیق رهبری از وضع موجود حوزه را جدی گرفته و در رفع دغدغه‌های معظم له تلاش‌های عملی را مد نظر قرار دهند. نکند در آینده این دغدغه‌ها نیز به دغدغه‌های پیشین ایشان افزوده شود که هنوز محقق نشده است!

رهبری انقلاب وجود مدیریت کار آمد برای تحقق تحول در حوزه را اصلی مهم تلقی کرد و تدوین چشم‌انداز، نظام نامه، اساسنامه و هر اقدام مثبت دیگر را منوط به آن دانسته و بهره‌گیری از بدنه کارشناسی قوی،‌شورای برنامه‌ریزی،‌تکنیک‌های مدرن و آمارگیری دقیق و نظام ارزشیابی را مورد تأکید قرار دادند.

نکته مهم دیگری که در بیانات رهبر انقلاب وجود داشت احیاء آزاد اندیشی در حوزه بود. امروز حوزه به لحاظ مسائل فقهی، مستحدثه، اوضاع سیاسی و اجتماعی و شرایط خاص داخلی وخارجی مواجه با نظرات و فتاوای فقهی گوناگون وبعضا متضادی است که غالبا هم در فضای سیاسی و نه علمی‌‌مورد ارزیابی قرار گرفته و تحلیل می‌شوند در حالی که شأنیت حوزه علمیه ایجاب می‌کند با این قبیل موضوعات برخوردی کاملا علمی‌‌و منطقی نموده و با تدارک کرسی‌های مباحثه و مناظره زمینه را برای ارزیابی و تشخیص آراء صحیح و مفید فراهم‌تر نماید. تردیدی نیست کوتاهی حوزه در این زمینه موجب سیاسی شدن موضوعات علمی‌‌و فقهی و سوء استفاده معاندان ونابخردان می‌گردد.

                                                                   یا محول الحول والاحوال
شرایط جهانی لحظه به لحظه در حال تغییر و تحول است. ذائقه‌ها، سلیقه‌ها و حتی انگیزه‌ها دیگر مثل سابق نیست. فرهنگ، آداب و رسوم مردم متأثر از فرهنگ و آداب و رسوم جهانی رنگ عوض کرده و جوامع در حال گذر از سنت به مدرنیته هستند.زندگی ماشینی، دنیای صنعت و تکنولوژی فکر و ذهن انسان‌ها را تسخیر نموده و آنان را به سرعت دنبال خود می‌کشاند.پس باید ما نیز به روز شویم، باید مرد زمانه خویش باشیم و ضمن پافشاری به اصول و آرمان‌ها از جدید‌ترین و مؤثرترین ابزارها برای تبلیغ و گسترش دین و دین‌مداری در جهان استفاده کنیم.
امروز بسنده کردن به روش‌های سنتی و دیوار کشیدن بین خود و دنیای جدید کار عاقلانه‌ای نیست.  به تعبیر شهید بزرگوار استان مطهری(ره) اراط در مباحثه و شیوع علم اصول در عین اینکه یک نوع قدرت و هوشیاری در اندیشه طلاب ایجاد می‌کند یک نقص دارد و آن این است که تفکر طلاب را از واقع بینی در مسائل اجتماعی دور می‌کند.امروز جهان تشنه شنیدن حقایق دینی و معارف ناب اسلامی از سرچشمه زلال حوزه علمیه قم است. اما آیا فقط با تکیه بر روش‌های سنتی می‌توان این توقعات را جواب داد و آیا اصولا در این هیاهوی وحشتناک بنگاه‌های تبلیغاتی مدرن که از تمام ابزارها و امکانات برای خدشه دار نمودن اسلام و تحقیر مسلمانان بهره‌مند می‌شوند کسی صدای تبلیغ سنتی ما را می‌شنود؟
امروز دنیا دنیای ماهواره است .به زودی کانال‌ ماهواره‌ای به‌طور مستقیم از تلفن‌های همراه قابل دریافت خواهند شد. حوزه علمیه با عظمت قم چند کانال ماهواره‌ای برای ترویج افکار و احکام زندگی ساز اسلام در اختیار دارد؟میلیون‌ها سایت و وبلاگ لحظه به لحظه به سم پاشی علیه اسلام و مسلمانان مشغولند.
طبق آخرین اخبار گروه القاعده با حدود 6 هزار سایت و وبلاگ در حال سم‌پاشی علیه اسلام ناب محمدی(ص) است، حوزه علمیه قم مشخصا چه تعداد سایت و وبلاگ و با چه موضوعات و گرایش‌هایی و با کدام زبان و لغت را حداقل برای خنثی کردن سایت‌های انحرافی تدارک دیده است. و اگر نبود برخی سایت‌ها و وبلاگ‌های پراکنده که برخی از طلاب و فضلا به جهت احساس مسؤولیت راه‌اندازی کرده‌اند که در حد صفر بودیم! بسیار مناسب است حوزه علمیه کلیه طلاب را ملزم به آموزش سایت و وبلاگ‌نویسی نماید.پس با برنامه‌های منسجم، حساب شده و برآورد نیازهای فکر دنیا و بررسی شبهات موجود می‌توان ده‌ها و صدها هزار سایت و وبلاگ مذهبی را مدیریت نمود. نسل امروز نسل پرسشگری است.جنس سؤالات و شبهات جوانان ما اصلا شباهتی به گذشته ندارد. سؤال جدید پاسخ جدید می‌طلبد و برای پاسخ جدید باید ابتدا کارشناسانی زبده و برخوردار از علوم مرتبط از قبیل جامعه شناسی و روانشناسی را تربیت نمود و روانه دانشگاه‌ها و مجامع دیگر کرد. مُبلغ اگر از مبانی جامعه شناسی روان‌شناسی و دانش ارتباطات بی‌‌بهره باشد یقینا در شرایط امروز راه به جایی نخواهد برد.با تدبیر رهبر فرزانه انقلاب چشم انداز بیست ساله کشور در حال پیگیری است به این ترتیب ایران در سال 1404 بر بام منطقه خواهد ایستاد و همچون خورشیدی خواهد تابید. با توجه به ماهیت دینی و ارزشی انقلاب اسلامی ایران، توقع می‌رود نقش حوزه علمیه در تحقق چشم انداز دینی و فرهنگی کشور بسیار پررنگ و برجسته باشد اینکه وضعیت دین‌مداری در سطح بالا و مطلوبی باشد امری است که حوزه با عظمت قم در آن سهم عمده‌ای دارد.
تحقق این امر نیازمند تحولی اساسی در نگرش‌های و برنامه‌ها حوزه علمیه است. همان تحولی که چندی پیش مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) بر آن تأکید کردند. براین اساس متون درسی حوزه باید ضمن حفظ اصول، کاربردی‌تر کارآمدتر و ملموس‌تر گردد، چرا که در شرایط کنونی اگر مطالعات و تلاش‌های خارج از برنامه طلاب نباشد عملا جوابگویی به مسائل مستحدثه و شبهات روز ممکن نیست. حوزه نیز در گزینش، ارزیابی، تربیت و هدف گذاری نیروی انسانی خود تلاش نوین و جدی بنماید. حوزه علمیه باید جهانی بیندیشد و طلاب حوزه نیز این نگرش و توانایی را داشته باشند.روزمرگی برای حوزه خطرناک‌ترین مسأله است که باید از آن پرهیز کرد.چشم دنیا به حوزه علیمه قم دوخته شده است و شایسته است حوزه قم سبک بال، چابک، انعطاف پذیر و برخوردار از مدیریتی تحول‌گرا و ریسک پذیر به میدان آمده و در این جنگ فرهنگی، اعتلا، عظمت، عزت و دوراندیشی اسلامی را به رخ دشمن بکشد. دشمنی که با تمام داشته‌هایش به میدان آمده و تا درون خانه‌های ما هم نفوذ کرده است. اگر امروز سستی کنیم یقینا فردا پشیمان خواهیم شد. چنانچه برای کم‌کاری‌های گذشته پشیمان شده‌ایم