یکی از عوامل مهمی که در شکل گیری شخصیت و میزان معرفت انسان ها نقش موثری دارد چگونگی و میزان ارتباط و گرایش او با کتاب و کتابخوانی است ،

چنانچه فرهنگ هر جامعه نیز به میزان مطالعه و آگاهی افراد آن جامعه بستگی داشته و اصولاً مطالعه و سرانه کتابخوانی از شاخص های مهم توسعه و تکامل اجتماعی به شمار می آید. 

از کشور ایران با سابقه ای دیرینه ، تمدنی کهن ، مردمی با فرهنگ و ریشه ای علمی و مردان و زنانی اندیشمند وعالم که خوشبختانه طی سه دهه اخیر و با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ، نظام مقدس جمهری اسلامی را پایه گذاری کرد انتظار می رود همچنانکه در عرصه های مختلف جایگاه و رتبه قابل توجهی دارد در عرصه مطالعه کتاب نیز گوی سبقت را ربوده و جایگاه اصلی خود را بازیابد چرا که وضعیت کتاب و کتابخوانی بر اساس آمار منتشر شده وضعیت مطلوبی نبوده و با شأنیت و جایگاه نظام و مردم ایران فاصله بسیاری داشته و به تعبیر مقام معظم رهبری ( مدظله العالی) برای ملت ایران خسارت بزرگی است که افراد آن با کتاب سر و کار نداشته باشند.

این مسئله از زوایه دیگری هم قابل بحث است و آن بعد اعتقادی و نگاه اسلام به این امر مهم و حیاتی است . در قرآن کریم 255 بار واژه کتاب تکرار شده که حاکی از اهمیت و جایگاه آن است چنانچه واژه علم 582 بار واژه قلم 2 بار در این کتاب مقدس به کار برده شده و یکی از امتیازات اسلام این است که اولین سوره ای که بر پیامبر اسلام (ص) از طرف خداوند متعال نازل شده با واژه « اقراء» آغاز شد و رویکرد وراهبرد عالمانه و اندیشه محور اسلام را به روشنی اعلام کرد و در سوره مبارکه قلم خداوند متعال به قلم سوگند یاد می کند .

در مضامین روایی ما نیز به این مهم پرداخته شده و از کتاب و کتابخوانی به عنوان بوستان دانشمندان ، بهترین سخنگو و انیس و عامل آرامش و ثبات یاد شده و در تعبیر دیگری میزان عقل و فضیلت آدمی به میزان دانش و مطالعه و آگاهی وی نسبت داده شده است. در مضامین زندگی بخش اسلام نویسندگان متعهد مورد ستایش واقع شده و قلم و کتاب آنان حجابی بین نویسنده و عذاب جهنم تلقی گردیده است.
 
از این رویکرد زیبا و عالمانه اسلام، این نتیجه گرفته می شود که مسلمانان با تاسی به دستورات دینی و تاکیداتی که در قرآن کریم و سیره و سنت پیشوایان دینی در مسئله مطالعه کتاب و کتابخوانی شده موظفند سطح آگاهی خویش را هر روز افزون تر و ارتباط خویش را با کتاب و کتابخوانی بیشتر نمایند. گزاف نگفته ایم اگر بگوییم اسلام پرچمدار کتابخوانی است اما چرا مسلمانان و جوانان مسلمان بخصوص در شرایط امروز اینگونه نسبت به کتاب و کتابخوانی کم لطفی می کنند خود جای تاسف است.

این مسئله آنقدر عمیق و دردناک است که مقام معظم رهبری ( مدظله العالی) که خود پیشتاز عرصه مطالعه و نویسندگی و کتابخوانی است به شدت از وضعیت موجود گلایه فرموده و بارها مسئولین و مردم را با هشدارهای خویش به خطرات و آسیب های ادامه این وضعیت آگاهی داده اند.

ایشان در یکی از سخنرانی خود می فرمایند از بس در خصوص مسئله مهم کتابخوانی گفته ام که هر وقت یک بار دیگر می خواهم بگویم دچار تردید می شوم که این دیگر جزء گفتار لغو نباشد و در فرازی دیگر می فرمایند اگر بدانم با تذکرات هر روز من در این موضوع افرادی کتابخوان می شوند این کار را خواهم کرد و در فرازی دیگر به این نکته اشاره کرده اند که فضای فعلی کتاب و کتابخوانی حدأقل باید 10 برابر آن شود و اینکه ایشان هر وقت به یاد وضعیت موجود می شوند قلباً غمگین و ناراحت می شوند. این گونه اظهار نگرانی ها و رهنمودهای دردمندانه حجت را بر مسئولین تمام کرده و بخش های مربوطه باید بدون فوت وقت و با همتی جهادی نسبت به رفع نگرانی های جدی رهبر فرزانه انقلاب تلاش کرده و ضمن جبران کم کاری های گذشته افق روشن تری را را در این خصوص ترسیم نمایند. مخاطب دیگر رهبری مردم هستند که نقش موثری در ارتقاء سطح کتاب و کتابخوانی می توانند داشته باشند.

از نگاه رهبری باید مردم بخشی از وقت خود را برای کتاب خوانی در نظر بگیرند و میل و رغبت خویش را به این امر زیاد کنند و عادت به کتابخوانی در جامعه رواج یافته و کتابخوانی وارد زندگی مردم شود . خانواده ها خرید کتاب را در سبد خرید قرار داده و آن را یکی از مخارج اصلی زندگی خود به حساب آورند. 

با این حال، حجت بر مردم نیز تمام است و مسئولین و مردم باید دست به دست هم داده و با همفکری و هم افزایی این درد مزمن و تاسف بار را از جامعه دور نموده و با برنامه ریزی و همت بلند و نهضتی فراگیر جامعه ایرانی را به جامعه ای کتابخوان با آماری حدأکثری و امیدوار کننده تبدیل نمایند. تردیدی نیست در این میان کتاب آسمانی ما مسلمانان، قرآن کریم از مهجوریت و مظلومیت مضاعفی برخوردار بوده و انس با قرآن کریم و آشتی با این کتاب نورانی که متضمن سعادت دنیوی و اخروی مااست اولویت بیشتری را دارا است که در جای خود باید از آن نیز سخن گفت.

من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم، قلباً غمگین و متاسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیل که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلا ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضور داشته باشد.1
از بس که درباره این مسئله مهم (کتابخوانی) گفته ام و به من هم گفته شده که چقدر اثر دارد، حقیقتا وقتی می خواهم بار دیگر این مسئله را بیان کنم دچار تردید می شوم که این دیگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمی دانم واقعا این تکرار، اثر کرده، یا نکرده است... بیایید کاری کنید که مردم کتابخوان بشوند.2
من اگر بدانم هر روز یک ساعت باید حرف بزنم و نتیجه اش این باشد که مردم کتابخوان بشوند، حاضرم روزی یک ساعت و نیم حرف بزنم! اگر اینطوری بشود قضیه را حل کرد، حرفی نیست بله، ما باید عرضمان را به مردم بکنیم و بنده هم عرض می کنم، منتهی چیزهایی است که با گفتن تنها تمام نمی شود... این، گفتن و بازگفتن و بازگفتن و به زبانهای گوناگون گفتن و از همه طرف گفتن و او را با فکر محاصره کردن می خواهد، تا یک عادت از بین برود، یا به وجود بیاید.3 از فرصت ها می شود استفاده کرد. مثلا فرض بفرمایید امروز پنج، شش هزار نفر بسیجی با من ملاقات داشتند؛... در میان اینها اگر یادآوری بشود و من یک اشاره بکنم و (کتاب های مربوط به دفاع مقدس) آماده باشد و در اختیارشان قرار بگیرد، آنها را می خرند... یا در همین دیدارهایی که سران سپاه و ارتش می روند... شما می توانید آنجا آن کتاب را به زبان آن گوینده بیاورید... مثلا فرض بفرمایید الان نزدیک عملیات کربلای یک است... چند جلد از این کتاب های خیلی خوب درباره همین کربلای یک آماده شود و... و در آنجا اسم آورده شود؛... خواهید دید که چندین هزارنسخه فروش خواهدرفت.4
امروز درنمایشگاه... سه نفر جدا جدا به من پیشنهاد واحدی ارائه کردند و آن این است که درمدارس ساعتی برای کتابخوانی گذاشته شود به نظرم فکر خوبی است. این را باید حتما وزارت آموزش و پرورش بررسی کند و ببیند چه کار می تواند بکند... ساعت کتابخوانی بگذارند تا دانش آموزان با فرهنگ کتابخوانی آشنا بشوند.5
کتاب مقوله بسیار مهمی است. البته من به کارهای هنری و تصویری- تلویزیون، سینما، یا این قبیل چیزها-خیلی اعتقاد دارم. اما کتاب نقش مخصوصی دارد. جای کتاب را هیچ چیزی پر نمی کند. کتاب را باید ترویج کرد... مردم باید به کتابخوانی عادت کنند و کتاب وارد زندگی بشود.6
این عادت هنوز در بین مردم ما جانیفتاده که بروند کتابی را بخرند، بعد آن را بخوانند، بعد به دوستشان یا به فرزندشان بدهند، تا آنها هم بخوانند، اینطوری نیست... واقعاً کتاب خواندن در مملکت ما جا نیفتاده است و این درد بزرگی است ما از اهمیت و عظمت این درد غافلیم.7
در کار فرهنگی نباید مسئله پول و بودجه، یک مشکل عمده به حساب آید؛ به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگی را در ردیف نیازهای بودجه ای و در آخرهای لیست قرار ندهیم؛ بلکه در اول های لیست- اگر نگوئیم در ردیف اول- قرار بدهیم. اگر درست فکر بکنیم این به صرفأ اقتصادی مملکت هم است. یعنی از اینکه بودجه و امکانات بیشتر را به کارهای فرهنگی- به خصوص فرهنگ آموزشی- متوجه کنیم کشور زیان نخواهد کرد؛ زیرا که خود این برای آیندأ کشور تولید امکانات می کند8.
افرادی که کار روزانه دارند- اداری، کاسب، روستایی، کشاورز و امثال اینها- اگر مثلا شب یا بین روز به خانه می آیند، بخشی از زمان را، ولو نیم ساعت، برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتابها را در همین نیم ساعت ها می توان خواند. بنده خودم دوره های بیست و چند جلدی کتاب ها را در همین فاصله های ده دقیقه، بیست دقیقه، یک ربع ساعت خوانده ام!... این بایستی یک سیره و سنت رایجی بین مردم ما بشود که کتاب را بخوانند و به بچه هایشان یاد بدهند. خانم ها در خانه ها کتاب بخوانند و معلومات را فرابگیرند9.
کاری بکنید که مردم اگر کتاب حمل نمی کنند، بتوانند در اتوبوس، در مطب دکتر، در اداره ای که نوبت ایستاده اند، در نوبت نان و یا در نوبت قند، کتاب بخوانند. اگر بشود این کار را راه بیاندازید و باب کنید، خدمت بزرگی کرده اید. این کار محال نیست، بلکه ممکن است، به دلیل اینکه ما می بینیم در کشورهای دیگر تا حدود زیادی این کارها انجام شده است. ما که اهل این کار و اولی به این کار هستیم، متأسفانه هنوز نتوانسته ایم01.
با تلخی باید اعتراف کنیم که رواج کتاب و روحیأ کتابخوانی در میان ملت عزیز ما بسی کمتر از آن چیزی است که از چنین ملتی انتظار می رود11.
(تجهیز) کتابخانه ها و منابع مطالعاتی هم... یکی از مشکلات است. به من گزارش دادند که بعضی از کتابخانه های بعضی از دانشگاه ها، از بعد از انقلاب تا حالا، تقریباً هیچ کتابی برای آنها تهیه نشده است! این واقعاً غصأ بزرگی است که دانشجو و استاد می خواهند مطالعه و استفاده بکنند ولی موجود نیست21!
هر کس که در یک بخش یا گوشه ای مشغول تبلیغ و کار است، رابطه خودش را با کسب معلومات قطع نکند؛ نگوئیم کار داریم و نمی رسیم... الان من مطالعه هم می کنم و به کارم هم می رسم و می بینم که منافاتی با هم ندارند. مطالعه علمی- تاریخی هم دارم، مطالعه تفننی هم می کنم.31
من جوانان بسیاری را دیده ام- حالا افراد مسن جای خود دارد- که حتی مطالعه کتاب رمان را هم میل ندارند!... حالا نمی گوییم کتاب اجتماعی، سیاسی، یا کتاب علمی، این ناشی از چیست؟ ناشی از عدم اعتیاد به کتاب است. مردم میل به کتابخوانی ندارند برای این باید فکری کنید.41
بنده خودم هم با اینکه گرفتاری کاریم زیاد است اما بحمدالله از کتاب منفک نشده ام و در حقیقت نمی توانم هم منفک بشوم. در خلال کارهای فراوان و سنگینی که بر دوش ما هست دائما با کتاب 
سر و کار دارم. احساس می کنم که اگر انسان بخواهد در زمینه معنوی و فرهنگی تر و تازه بماند، جز رابطه با کتاب که مثل رابطه با جویبار دائمی و در جریان است و مرتب تازه هایی را در اختیار انسان می گذارد چاره ای ندارد.51
کتاب خریدن، باید یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب بشود. مردم باید بیش از خرید بعضی از وسایل تزئیناتی و تجملاتی مثل این لوسترها و میزهای گوناگون و مبل های مختلف و پرده ها و این قبیل چیزها به کتاب اهمیت بدهند و اول کتاب را بخرند. مثل نان و خوراکی و وسایل معیشتی لازمی که در خانه هست، کتاب هم باید از این قبیل باشد... خلاصه باید با کتاب انس پیدا کنند. اگر انس پیدا نکنند، جامعه ایرانی به آن هدف و آرزویی که دارد، که حق او هم هست، نخواهد رسید.61
تقریبا همه این کتاب هایی که شما از دفتر ادبیات و هنر انقلاب منتشر کرده اید، خوانده ام و بعضی از آنها را بسیار فوق العاده یافتم.71
ادبیات و هنر مقاومت و آنچه مربوط به دوره خاص دفاع کشور و ملت ماست، حقیقتا از برجسته ترین و مهمترین کارهاست... اگر بنده شاعر بودم یقینا در مدح شماها، در مدح آقای سرهنگی، در مدح آقای بهبودی، در مدح آقای قدمی، در مدح همین خاطره سازان و خاطره انگیزان قصیده می ساختم، حقیقتا جا دارد، چون کار بسیار بزرگ و با اهمیتی است.81
... در طول این سالیان سی، چهل ساله عمرم که با کتاب سر و کار داشته ام، شاید هزارها قصه از بهترین نویسندگان دنیا خوانده ام.91
اگر هر منصفی به بیانات نبی مکرم اسلام و ائمه (علیهم السلام) و پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که اینها در چه زمانی به کتاب و کتابخوانی دعوت می کردند و فرا می خواندند، همه افسانه ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که دشمنان اسلام راهی جز این نداشتند که افسانه های کتاب سوزی و کتاب ستیزی را بر سر زبانها بیندازند؛ چون اسلام پرچمدار کتابخوانی است.02
در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل جامعه انسانی، همین بس که تمامی ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری، از طریق کتاب جاودانه مانده اند.12
اگر مردم توانستند سؤالها و استفهام هایشان را در کتاب بیابند و به کتاب مراجعه کنند یک عالم دیگر و ماجرای دیگری خواهد شد، که متأسفانه امروز در داخل ایران از آن خبری نیست.22
برای یک ملت، خسارتی بزرگ است که افراد آن با کتاب سر و کار نداشته باشند و برای یک فرد، توفیق عظیمی است که با کتاب مأنوس و همواره در حال بهره گیری از آن- یعنی آموختن چیزهای تازه- باشد.32
در بین شیوه های بیان هنری، آن چیزی که در مجموع، بیشتر جامع شرایط گوناگون هست، رمان است؛ حتی مثلا از سینما... در عین حال فهم از فیلم، با فهم از رمان متفاوت است. فیلم محدودیتی دارد که نمی توان همه چیزها را بیان کند.42
اگر از این جهت هم حساب کنید که امروز این ملت، ملتی است که در دنیا دچار ستم های ناشی از اعمال غرض قدرتهای استکباری جهان است، پس باید از خودش دفاع کند، کدام دفاع ملی است که در درجه اول متکی به فرهنگ و آموزش و بینش و دانش نباشد؟ پس، باز هم به «کتاب» بر می گردیم. یعنی شما از هر طرف که بچرخید، مجبورید به کتاب اهمیت بدهید. من تعجب می کنم که چرا ما به عنوان دولت جمهوری اسلامی، آن مقداری که به کتاب اهمیت می دهیم، ده برابر آن را اهمیت نمی دهیم؟!52

  منابع و مأخذ:
1- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-03.71375.
2- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب- 03.71375.
3- بیانات در دیدار با برگزیدگان مراسم انتخاب کتاب سال- 7.011372.
4- بیانات در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی-
22.41371.
5- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از دهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- 41.21376.
6- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- 12.21372.
7- بیانات در دیدار با اعضای هیئت تحریریه دفتر نشر فرهنگ اسلامی- 81.21374.
8- بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی- 12.91368.
9- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- 12.21372.
10- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب- 03.71375.
11- پیام به مناسبت آغاز هفته کتاب- 4.011372.
12- بیانات در دیدار با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رؤسای دانشگاههای سراسر کشور- 6.211376.
13- بیانات در دیدار با علما و روحانیون شهر قائن- 3.1.1366
14- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب- 91.81376.
15- بیانات در دیدار با برگزیدگان مراسم انتخاب کتاب سال- 7.011372.
16- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- 62.21374.
17- بیانات در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی-